24 za razliku od posnih osnova koje su se koristile više na Zapadu, na Istoku su osnovama, pored tutkala i krede, dodavali i firnis i sapun... ( te je boja manje upijala kod slikanja); pri samom prepariranju se posebno pazilo da se stavljaju što tanji slojevi Dionisije u 6. točki ( kako navodi Brkić 19 / str.126) izričito skreće paţnju riječima :...pazi da ne ţuriš, te da gips ne stavljaš debelo da bi pre svršio, jer kada budeš glaĉao, odvajaće se jedan sloj od drugog i slika će biti neravna po Dioniziju stavljene su na tablu dvije smjese: prva - samo iz otopine tutkala i briţljivo pripremljenog gipsa ( tečna se nanosila po tabli tri puta), druga smjesa u kojoj je osim tutkala i gipsa bilo i prokuhanog lanenog ulja i sapuna... dakle, bizantska osnova bila je često emulzijskog karaktera sa platnom kao armaturom; bizantske preparacije, pogotovo one predviďene za pozlaćivanje pripremane su sa posebnom vrstom tutkala, kojeg su kasnije Talijani nazvali COLLA GRASSETTA. Zahvaljujući istančanoj studiji iz 18. stoljeća konačno smo proniknuli u stare tajne primjene tutkala u srednjem vijeku i renesansi: naime, prvi sistematičar na ovom području je Duhmal du Monceau koji je u svom djelu L Art de Faire Differentes Sortes de Colle, konačno definirao i one vrste tutkala za koje danas više ne znamo: - Colle de Flandre tutkalo slabije vezivne snage ali izuzetne transparencije i svijetlog tonaliteta, - La grosse colle d Angleterre - tutkalo od ušiju i koţe starijih ţivotinja koje ima jaču vezivnu moć; već Cennini, istina, u svom Il Libro dell Arte (Kap.CXI) spominje dvije vrste tutkala: - COLLA MAGRA posno tutkalo, vjerojatno ono od pergamentnih koţa, - COLLA GRASSETTA masno tutkalo, koje sadrţi manju količinu prirodne masnoće koja povećava elastičnost, higroskopičnost, što omogućuje lakše poliranje pozlate; već tada se znalo da tutkalo koje sadrţi 5-10 % prirodne masnoće koloidno vezane predstavlja idealno vezivo za preparacije i pozlate ( dakle, u pitanju je bila neke vrste prirodna emulzija). prema Summereckeru 20 zgusnuto laneno ulje sa dodatkom sikativa dodaje se u gustu smjesu tutkalne otopine i punila, kako bi što kvalitetnije emulgiralo, a zatim se rijedi dodatnom tutkalnom otopinom... platno, iako poznato od davnina laneno u egipatskoj civilizaciji, a u evropskoj jako rano i platno od vlakana konoplje, te pamučno u Indiji i Peruu, ali sa Arapima dolazi u Evropu te se prve tkaonice javljaju već u IX stoljeću; najprije se u slikarstvu koristi kao neke vrste ARMATURA, tkaninom ili trakama tkanine prekrivaju se fuge i kvrge na drvenim nosiocima štafelajske slike; 19 Nemanja Brkić: Tehnologija slikarstva i vajarstva i ikonografija, Beograd, 1991, str Summerecker: Podloge štafelajske slike, Beograd, 1973/str. 131.
27 pozlate o zlatopisu piše već u Papyrusu Leidensisu u III stoljeću nove ere; ovaj manuskript je pisan na grčkom jeziku; način kako je ova riznica znanja o zanatu pronaďena ( u grobu), govori o tome da se majstor ni poslije smrti nije htio odvojiti od svoji tajni ( koptski samostan Baouît istočnom carstvu je prenio sva antička zanatska iskustva... Kopti, kristijanizirani Egipćani su nasljednici kaste Ptolomeja / grč- Aiguptos, rim. Egiptos, arab. Kipt )... ; utjecaj stiţe preko Jeruzalema u Konstantinopol i na Cipar ( gdje se tradicija sačuvala i od prebjeglih ikonodula) a u drugom pravcu koptsko zanatsko iskustvo je preko zapadnih cenobita stiglo preko Španjolske i Irske do francuskog Clunyja...; circulus zanatskih utjecaja zaokruţuje se kriţarskim osvajanjima Bliskog istoka osvajanjem Cipra (1191. Ričard, Lavovo srce), neko vrijeme i Konstantinopola, dok Cipar kasnije prelazi u francuske ruke...; u vrijeme francuske vladavine iz Il de Francea dolaze na Cipar i arhitekti katedrala što takoďer utječe na stil 2/ 29. Bauît: IKONA SA KRISTOM I MENASOM, detalj Bauît; danas: Paris, Louvre; 6. stoljeće; 57 x 57 cm; tako istoĉna i zapadna ikona sve do renesanse zadrţavaju zanatski kontinuitet i meďusobno se nadopunjuju i obogaćuju... pozlata je u tom hiljadugodišnjem iskustvu predstavljala vrhunac zanatskog umijeća! nosilac ikone se pozlaćuje u cjelini ili parcijalno... tehnika pozlate na dasci poznata je već najstarijim civilizacijama: već više od 7000 godina ljudi oplemenjuju predmete i daju im veću i trajniju vrijednost pozlačivanjem finim slojem zlata; pozlata je poznata Egipćanima, Hebrejima, Grcima, Rimljanima, a posebno ikonografsko značenje ima u srednje vjekovnom crkvenom slikarstvu kao simbol svjetlosti i svetosti ( aureola i nimb)... kako navodi Nemanja Brkić u svojoj dragocjenoj studiji i na Istoku i na Zapadu pozlaćivanje je bilo osnov za celokupni izgled ikone......ovo je raċeno veoma precizno, a svi daljnji radovi bili su podreċeni efektu zlata... ikonografi su bili sami sebi pozlatari... tek kasnije, što vidimo iz Dürerovih pisama, slikari su nosili pozlatarima svoje preparirane ploče i iscrtane table da ih oni pozlate Nemanja Brkić: Tehnologija slikarstva i vajarstva i ikonografija, Beograd, 1991, str. 145.
Tehnologija Slikarstva Vajarstva I Ikonografija Pdf Download
47 47 POLIMENT za sjajnu pozlatu u starim zapisima spominjan kao boliment, emboli ( grč. amboli ); ovu kompliciranu vezivnu smjesu različitih veziva, specifičnih svojstava, trajnog karaktera, za pozlaćivanje su koristili već stari Grci; na istoku su to različite smjese, koje, pored bolusa sadrţe i niz drugih komponenti ( loja, vina, sapuna,...); na Zapadu su uglavnom koristili u ovu svrhu čisti bolus i bjelanjak ; kompliciran sastav veziva polimenta potreban je zbog delikatnosti procesa nanošenja zlatnih folija na podlogu i eventualnog kasnijeg poliranja dakle, kako bi ipak postigli odgovarajuću elastičnost koja će podnijeti kasnije brušenje, morali su toliko briţljivije birati vrstu gline, koja je morala imati idealna vezivna svojstva...; u obzir dolazi onaj bolus koji bi se, prislonjen na donju usnu, prilepio dakle, kao osnovna materija za pravljenje polimenta uziman je CRVENI BOLUS koji je imao izvjesnu masnoću ;ovoj plastičnoj finoj glini dodavani su razni sastojci da bi mu se pojačala masnoća i sposobnost poliranja; u Hermeneiai ( točka 10) : uzima se 18 drama crvenog bolusa koji ima u sebi bijele ţile kaolina i doda mu se 2 drama carigradskog okera, zatim pola drama minijuma, pola drama loja i pola drama ţive; sve se dobro istrvi a zatim se smjesi doda bjelanjak...; (točka 11): uzima se crvenog bolusa i okera u jednakim dijelovima, istrvi i doda sapuna i bjelanjka...; (točka 12): uzme se 8 drama crvenog bolusa, 1 dram loja, 1 do 2 drama minijuma, 1 dram cinobera, 1 dram ţući, 5 drama carigradskog okera, i malo bjelanjka; prema Tipiku Nektarijevom poliment se pravi tako da se crveni bolus miješa sa bjelanjkom, doda se grčkog sapuna, kašika vina, lanenog ulja i najzad jakog octa ( smjesa se osuši u vidu grumena, od koga se po potrebi nastruţe i doda bjelanjak razrijeďen vodom, u vidu tečne boje koja se nanosi u više tankih slojeva). veziva za slikanje zlatom pozlaćivanje pomoću pera ili kista, pri čemu se zlato upotrebljavalo u vidu praha ( zlatni prah od pulverizacije zlatnih listića, odnosno kao bronza aurum musi vum ; amalgamirani plemeniti i neplemeniti metali); prava boja sa gold puderom dobivala se tako da se prst umoči u gustu otopinu gumiarabike i tim prstom uzme list zlata, trlja o dno tanjura, dok lista zlata ne nestane, a zatim se ovo uzimanje i trljanje zlatnih listova ponavlja sve dok se ne dobije zrno tijesta ; zatim se na njega ulije vode, a zlatna masa ispere od guste gumiarabike i ostavi da miruje dok se zlato ne istaloţi; zatim se bistra voda odlije, a zlatni talog pomiješa sa odgovarajućom otopinom gumiarabike ( ili luka...) ; ovo se pogotovo često upotrebljavalo prilikom iluminiranja, za pisanje zlatnih slova i ornamentiranje; kao vezivo za fino ornamentiranje ( strjelice oko nimba, ukrasi na draperiji,...) koristio se sok bijelog luka... POZLATA NA LUK spominje se u svim starim tehnološkim zapisima; češnjevi zrelog luka su se istucali i kuhali do zgušnjavanja, a zatim se ovoj smjesi dodavalo ponešto urina da bi ljepljivost bila veća i bolja. Ovaj način pozlate dobar je samo onda ako se pozlata kasnije lakira jer je luk inače reverzibilan Pod imenom CIPOLIN u literaturi se spominje slikarska tehnika kod koje se sredstvu zavezivanje pigmenta dodaje bijeli luk ). veziva za slikanje pigmentima, već na egipatskim slikama korišteno je kao vezivo GUMA prema Tipiku Nektarijevom...pored uvozne gumiarabike koristilo se i vezivo pripremljeno od...smole sa voća: rastvoriti u ( prokuhanoj) kišnici ili sneţnici ostavi da stoji 4 dana... zatim se procedi, doda ĉaša jakog vina, poklopi i ostavi da miruje 12 dana Nemanja Brkić: Tehnologija slikarstva i vajarstva i ikonografija, Beograd, 1991, str Nemanja Brkić: Tehnologija slikarstva, vajarstva i ikonografija, Beograd, 1991, str. 134.
58 (točka 12): uzme se 8 drama crvenog bolusa, 1 dram loja, 1 do 2 drama minijuma, 1 dram cinobera, 1 dram ţući, 5 drama carigradskog okera, i malo bjelanjka; 58 prema Tipiku Nektarijevom poliment se pravi tako da se crveni bolus miješa sa bjelanjkom, doda se grčkog sapuna, ţlica vina, lanenog ulja i najzad jakog octa ( smjesa se osuši u vidu grumena, od koga se po potrebi nastruga, te doda bjelanjak razrijeďen vodom, u vidu tečne boje koja se nanosi u više tankih slojeva). sličan recept navodi i Ivo Fressl 55 : 1,50 kg globljenog i namočenog bolusa izmiješa se sa malo vode u gustu kašu, te grije u kupelji, 20 g tvrdog sapuna ( natronski, marsejski, venecijanski) rastopljenog u malo kipuće vode i procijeďeno + 10 g svinjske masti 10 g pčelinjeg voska; prilikom nanošenja miješa se još sa bjelanjkom ili tutkalom ( 35 g tutkala g vode) Sljedeća ikona Sv. Luke majstora Avesaloma Vujičića iz 17. stoljeća, sačuvana u Morači prikazuje miješanje boja na paleti: 2/ 43. Majstor Avesalom Vujičić : Scena iz ţivota Svetog Luke, detalj TRVENJE TEMPERE: prema Tipiku Nektarijevom 56 pigment bi se prvo uribao na kamenu ili tarioniku sa dosta vode i tako uribana boja ostavila bi se nekoliko ĉasaka da se grublje ĉestice sedimentiraju, a zatim se tećnost, koja je još bila obojena od najsitnijih ĉestica sasula u školjku, dodalo bi se ţumance i ţuĉi, a zatim bi se ovako spremljenom bojom u teĉnom stanju slikalo dakle, stari majstori su pigmente prethodno ribali slikarskom lopaticom na kamenu porfiru ( granitu ili debljem staklu) sa vodom; 55 Ivo Fressl: Slikarska tehnologija, Zagreb Nemanja Brkić: Tehnologija slikarstva, vajarstva i ikonografija, Beograd, 1991, str. 138. 2ff7e9595c
Comments